بررسی و نقد روایات موضوعه در زادالمسیر ابن جوزی (خلقت و قصص انبیاء اولوالعزم)

سهل انگاری در پذیرش روایات ساختگی و مشکل ساز در متون دینی همواره زمینه¬هایی برای پژوهش فراهم کرده است. از دیر باز ناقلان و پژوهشگران در این راستا فعالیت¬هایی را به سامان رساندند. ابن جوزی متوفی 597ق با تدوین الموضوعات نگاهی خاص به پدیده وضع داشته است. با این پیشینه توقع می¬رود تفسیر زادالمسیر، نیز با همین رویکرد قابل پیگیری باشد، اما در بررسی روایات و اقوال (مندرج در این تفسیر) پیرامون بحث خلقت و قصص پیامبران اولو العزم، مواردی مخالف با موضع گیری و معیارهای ابن جوزی دیده می¬شود، مضاف به اینکه ابن جوزی در زادالمسیر ادعا می¬کند اقوال احسن و اصح را گزینش کرده است. در بسیاری از این روایات و اقوال چالش آفرین، ابن جوزی مدون الموضوعات بدون اظهار نظر، و در سکوت کامل، ظاهر می¬شود. در صورتیکه با مراجعه به شمار زیادی از تفاسیر فریقین، سند و متن (دلالت) این موارد مورد دقت قرار گرفته و با دلیل ( مثل: مخالفت با قرآن و روایات معتبر و عقل سلیم) رد شده¬اند. در این پژوهش زمان تألیف هر دو کتاب مورد بررسی قرار گرفت. الموضوعات در اواخر عمر ابن جوزی، به عبارتی در زمان پختگی علمی وی، و زاد المسیر در سالهای قبل از آن تدوین شده است. با دقت در این نکته علت سکوت ابن جوزی در زاد المسیر مشخص می¬شود.